1. Ogólne wprowadzenie do Listu Jakuba

1.1. Powstanie Listu, jego adresaci, ogólna sytuacja
List powstał bardzo wcześnie, po prześladowaniach, które spowodowały rozproszenie wierzących i jest prawdopodobnie najstarszym z pism Nowego Testamentu. Datuje się go na 40 lub 44, a najpóźniej na 49 rok, zwykle zależnie od tego, czy owe prześladowania, to były te, które wybuchły po ukamienowaniu Szczepana, (Dz 7-8) czy też owe z Dz 12 rozpętane przez Heroda. Wg Józefa Flawiusza Jakub Brat Pański, został zabity w r. 62, więc ta data jest absolutnie graniczna, a w praktyce oznacza to, że autor zwraca się do Kościoła Pańskiego jeszcze przed upadkiem świątyni jerozolimskiej, więc złożonego w ogromnej większości z rodowitych Żydów.
Jego adresatami są chrześcijanie żydowskiego pochodzenia, rozproszeni pośród narodów. (Patrz w. 1:1.) Ich sytuacja, w chwili gdy pisany jest ów list, to, co prawda, życie w rozproszeniu, lecz bez prześladowań zewnętrznych. Moim zaś zdaniem list został napisany do konkretnego Zboru Pańskiego, (bądź, skoro w jego tekście nie występuje nigdzie słowo eklezja, ale synagoga, to może raczej synagogi mesjanistycznej), w konsekwencji zaistniałej w nim konkretnej sytuacji, lecz o tym postaram się przekonać Szanownego Czytelnika w toku dalszych wywodów.
Niestety, co do treści, to posiada ona niewiele świadectw zewnętrznych. Cytują go, bądź wspominają jedynie Cyryl Jerozolimski, Grzegorz z Nazijanzu, Euzebiusz z Cezarei, Anestazjusz i Hieronim.
Natomiast wewnętrzne świadectwo treści listu jest bardzo silne i posiada pełne odzwierciedlenie w innych częściach Nowego Testamentu, zarówno, co do osoby autora i jego łatwo rozpoznawalnych cech szczególnych, jak i w kwestii nauczania. Rzekoma kontrowersja z omawianą przez Apostoła Pawła doktryną zbawienia wyłącznie z łaski przez wiarę, wynika bowiem z niezrozumienia nauczania, które przekazuje Jakub.
1.2. Ogólnie, o zawartości listu
Jak już pisałem, list zawiera niewiele teologii, ale bardzo dużo nauk praktycznych, związanych z wydarzeniami, które miały miejsce u adresatów. Nie oznacza to jednak, że brak w nim nauki. Ona jest obecna niczym konstrukcja, ale trzeba dłużej przyglądać się tekstowi żeby ją dostrzec.
Swoje praktyczne – dotyczące postępowania – nauki Jakub przekazuje używając 14 obrazów, głównie, choć nie tylko, ze świata przyrody i doświadczeń z pracy rolnika, (wyjątek, to lustro, w 1:23-24 i ster, w 3:4), przy czym wszystkie one służą napomnieniu czytelników. Miejscami, jako formy wypowiedzi, używa diatryby, która tu polega na toczeniu dyskusji z domyślnym interlokutorem. (2:18-26) Stawia też język symbolicznie na ławie oskarżonych, (3:5-10) inscenizuje rozprawę sądową, (4:13-17 i 5:1-6) a na świadka winy powołuje materię nieożywioną – rdzę (BW), bądź jad, wg BYZ. (5:3 i 4)
W toku swojego wywodu, przywołuje pięć postaci ze Starego Testamentu: Abrahama, (2:21-22) Rahab, (2:25) Proroków, (5:10) Joba (5:11) i Eliasza (5:17). Jak zauważa Mc Arthur list zawiera 40 odwołań do Starego Testamentu i 20 do Kazania na Górze. 62 wyrazy w nim występujące to hapax legomeny, czyli słowa nie występujące w innych miejscach Nowego Testamentu. Najobszerniejszy temat, to kwestia języka, która przeplata się aż 19 razy w toku całego listu, z czego 15 wystąpień to napomnienia, a pięć zachęty; jedno zaś miejsce nosi obie cechy równocześnie. (4:13.15) Mac Donald zauważa, że, jak na tak krótki, liczący zaledwie 108 wersetów list, jest w nim bardzo duże zagęszczenie nakazów, gdyż występują one aż 62 razy. Cytaty ze Starego Testamentu pochodzą z Septuaginty.
Specjaliści twierdzą że list napisany jest na najwyższym poziomie jeśli chodzi o język grecki, ja zaś dodam, że także retorycznie jest to istny majstersztyk.
1.3. Autorstwo Listu
Niestety jest ono dyskutowane, a to głównie z powodu oporu ze strony katolickiej, aby przyjąć możliwość taką, że Maria – matka Pańska – mogła mieć dzieci ze swoim mężem. W Wikipedii możemy przeczytać np., że jego autorem Listu Jakuba był Jakub Mniejszy,[1] ale moim zdaniem jednak, był nim Jakub Brat Pański, zwany też Jakubem Sprawiedliwym, jeden ze starszych jerozolimskiego Zboru Pańskiego. Ale dowieść tego spróbuję już w kolejnym rozdziale.
[1]Dostęp 25 IV 2019, hasło „List Jakuba”.

2. Kim był Jakub – autor Listu Jakuba?

Jak już wspomniałem we wstępie, istnieje rozbieżność odnośnie tego, który z biblijnych Jakubów jest autorem omawianego listu. Spójrzmy jednak ilu Jakubów mamy na kartach Nowego Testamentu:

1. Apostoł Jakub, syn Zebedeusza i Salome, brat Apostoła Jana, jeden z dwunastu, zwany w tradycji Jakubem Większym lub Starszym. Występuje m. in. w Mt 4:21; Mt 10:2; 17:1; Dz 12:2. Określony wraz z Janem przez Pana Jezusa jako Syn Gromu tj. Boanerges, w Mk 3:17, co uwidoczniło się choćby w w Łk 9,54.
2. Apostoł Jakub, syn Alfeusza, jeden z Dwunastu. Występuje m. in. Mt 10:3.
3. Jakub Mniejszy lub Młodszy, syn Kleofasa i Marii. Występuje m. in. Mk 15,40.
4. Jakub syn Józefa, brat Jezusa (hebr: Ja’akow ben Josef achi Jeszua), zwany w Gal 1:19 bratem Pańskim (hebr: achi Adonai), a w tradycji Jakubem Sprawiedliwym (hebr: Ja’akow Cadik). Występuje m. in. w Gal 2:9; Mt 13:55; 1Kor 15:7.

Tak, to wygląda pięknie, wypunktowane i uporządkowane, rzeczywistość teologiczna może nas wszak poważnie zaskoczyć, co przedstawię pokrótce poniżej.
2.1. Problemy z Jakubami w teologii
Jakub syn Zebedeusza i Salome, a brat Jana. Określony przez Pana Jezusa jako Syn Gromu, w Mk 3:17, został ścięty, jak czytamy w Dz 12:2, z rozkazu króla Judei Heroda Agrypy I, w roku 43 lub 44. I ta postać, w gronie nowotestamentowych Jakubów jest  prosta do oddzielania od pozostałych. Mniej więcej wszyscy są też, co do niej, zgodni.
Jeśli chodzi o pozostałych to bywało, że uważano ich za jedną postać. Na przykład Jakub syn Alfeusza był utożsamiany z Jakubem Mniejszym, synem Kleofasa, w oparciu o hipotezę jakoby imiona Alfeusz i Kleofas były transliteracjami jednego imienia aramejskiego – Halfai. I rzeczywiście, po aramejsku, Alfeusz to Halfai, ale Kleofas to Klofa. Jak więc widać hipoteza ta okazuje się być mylna.
Niestety, to jeszcze nie koniec zamieszania, gdyż powstałego w ten sposób Apostoła Jakuba Mniejszego, syna Alfeusza/Kleofasa utożsamiono z kolei z Jakubem Bratem Pańskim. Ta zaś hybryda trzech Jakubów uważana była za Jezusowego brata ciotecznego, (na podstawie niesłusznego uczynienia Marii Kleofasowej siostrą Marii Matki Pańskiej), lub stryjecznego, (na podstawie tradycji, uważającej Kleofasa za brata Józefa), co miało usprawiedliwiać fakt, że Jakub nazywany był bratem Pana Jezusa.
Rozdzieliliśmy już Jakuba Apostoła – syna Kleofasa, od Jakuba Mniejszego – syna Alfeusza, stwierdzając, że mieli oni rożnych ojców. Natomiast Jakub Brat Pański nie mógł być częścią wyżej ukazanej hybrydy, gdyż nie wierzył w Pana Jezusa, gdy Ten chodził po ziemi. (Patrz J 7:5). Skoro zaś nie wierzył, to jak miałby być apostołem Pańskim? Toż to oczywista niedorzeczność! Dodatkowo, w Dz 1:13-14, grono, jedenastu wówczas, apostołów Pana Jezusa jest wyraźnie oddzielone od Jego braci. Wszakże w Gal 1:19 jest nazwany apostołem. Zechciejmy wszak zauważyć, że nazywano tak, oprócz Dwunastu, także wielu innych mężów Bożych, np.: Pawła i Barnabę, w Dz 14:4.14; Andronika i Juniasa, w Rz 16:7; Epafrodyta, w Flp 2:25; Sylasa/Sylwana, w 1Ts 2:7; Apollosa, w 1Kor 4:6.9; Tymoteusza 1Ts 2:7. Apostolstwo bowiem był to dar i służba w Kościele tamtego okresu, (1Kor 12:28-29) a 2Kor 8:23 dookreśla ją, pozwalając nam nazwać tę grupę apostołami[1] zborów, co zobaczyć można też i w praktyce, gdyż właśnie lokalny Zbór Pański w Antiochii wysyła na misję Barnabę i Pawła. (Dz 13:1-3) Zdecydowanie też grono apostołów, na Dwunastu i pozostałych dzieli 1Kor 15:5-8:
[Pan Jezus zmartwychwstały] ukazał się Kefasowi, potem dwunastu;
Potem ukazał się więcej niż pięciuset braciom naraz, z których większość dotychczas żyje, niektórzy zaś zasnęli;
Potem ukazał się Jakubowi, następnie wszystkim apostołom;
A w końcu po wszystkich ukazał się i mnie jako poronionemu płodowi.
Przy okazji tekst ten daje wgląd w jedną z podstaw tego, że dana osoba nazywana była apostołem. Jest to, oczywiście, jak z niego wynika, osobiste widzenie zmartwychwstałego Pana, gdyż, skoro ukazał się im wszystkim, to musi być to ich cecha immanentna. I trudno się temu dziwić, skoro głównym zadaniem apostołów było świadczenie o Jego zmartwychwstaniu właśnie. (Patrz Dz 1:22) Drugą cechą charakterystyczną, którą możemy znaleźć w Dziejach Apostolskich, to skuteczna posługa Słowem, szczególnie w dziele ewangelizacji, skutkującej zakładaniem Zborów Bożych na terenach nie tkniętych dotąd przez Ewangelię. To zaś pozostaje w pełnej harmonii ze znaczeniem samego słowa apostoł – posłany.  (Patrz 1Kor 9:1-2) Tak więc niewątpliwie Jakub Brat Pański mieści się w gronie tak zdefiniowanych apostołów zborów, a jest on, konkretnie, apostołem Zboru jerozolimskiego. (Patrz: Dz 12:17; 15:13; 21:17-18; Gal 1:18-19.)
Rozważmy teraz, czy ów Jakub mógł być bratem ciotecznym naszego Pana, czyli, czy Maria, żona Kleofasa i Maria Matka Pańska, mogły być rodzonymi siostrami. Ktoś, kto tak twierdzi proszony powinien być o dowiedzenie tak niespotykanej nigdzie na świecie rzeczy, jak to, że rodzice dali dwom swoim córkom na imię Maria. Skrajna absurdalność owego twierdzenia, zgodnie ze, znanymi już starożytnym, zasadami prowadzenia uczciwej dyskusji – onus probandi,[2] przestrzeganymi nawet przez samego Pana, w dyskusjach z oponentami, (np. w Mt 22:31-32), przesuwa bowiem ciężar dowodzenia na stronę próbujących utrzymać to niezwykłe dziwum.
Fakty są zaś takie, że absolutnie w żadnym miejscu Pisma Świętego nie ma sytuacji, aby dwaj bracia, bądź dwie siostry, mieli/miały identyczne imię, a opieramy się wszak na jego autorytecie. Więcej, nie da się naleźć nigdzie i nigdy, podobnego przypadku, a przynajmniej ja o czymś takim nie słyszałem. Powinni zaś byli dowieść, że w tym właśnie wypadku zaistniały takie okoliczności, że tak niezwykłe, na skalę światową wręcz, zjawisko zaistniało właśnie w tej rodzinie. Jakże więc daleko są od dowiedzenia, jakoby obie Marie były rodzonymi siostrami ci, którzy stawiają takie twierdzenie.
Ale spróbujmy z owej mniej niż mizernej pozycji odsunąć ich w zupełny niebyt logiczny. W tym celu zestawmy trzy wersety:
Mt 27:56: Wśród nich była Maria Magdalena i Maria, matka Jakuba i Józefa, i matka synów Zebedeuszowych.
Mk 15:40: Były też niewiasty, które się przypatrywały z daleka, między nimi Maria Magdalena i Maria, matka Jakuba Mniejszego, i Jozesa, i Salome.
J 19:25: A stały pod krzyżem Jezusa matka jego i siostra matki jego, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena.
Jak więc widać ciotecznymi braćmi Pana Jezusa byli Jakub Większy i Jan, gdyż siostrą matki Pańskiej była Salome.
Pan Jezus nie miał też braci stryjecznych, gdyż braćmi Jakuba Brata Pańskiego, oprócz samego Pana Jezusa byli jeszcze Józef, Szymon i Juda, co wynika niezbicie z Mt 13:55, a braćmi Jakuba Mniejszego byli Jozes/Jozetos/Józef, co wynika z Mt 27:56 oraz znany jedynie z tradycji Symeon. Nie zgadza się więc ani liczba braci, ani ich imiona.
Ale, jeśli, wbrew oczywistym faktom, chcemy wierzyć w ogłoszony w 649 r. przez Sobór Laterański dogmat o wiecznym dziewictwie Maryji, to trzeba coś wymyślić, aby zasłonić prawdę. Historycznie wymyślono więc następujące rzeczy:

1. Jakub był bratem przyrodnim Jezusa, czyli synem Józefa i jego pierwszej żony, (w tradycji Salome lub Esche),
2. Jakub był kuzynem (bratem ciotecznym lub stryjecznym) Jezusa.

 Ad 1. Pogląd ten sformułowany został po raz pierwszy przez apokryficzną Protoewangelię Jakuba (ok. 150 r.) oraz ojca Kościoła Epifaniusza (315-420 r.) i obecnie popularny jest w kościołach prawosławnych oraz w synagogach Żydów mesjanistycznych. Taki sposób wyrażania się o Jakubie Bracie Pańskim przyjęli również nastawieni ekumenicznie protestanci, nie chcąc powodować zadrażnień z katolikami, których dogmat odnośnie wiecznego dziewictwa Marii nie zostaje, takim dookreśleniem go, w żaden sposób naruszony. Jak widzimy, pogląd ten nie ma żadnych podstaw w Piśmie Świętym, pozostając zwykłym wymysłem, opartym na fantastycznych i wzajemnie sprzecznych, opowieściach z apokryfów, jak: „Historia cieśli Józefa”, „Pamiętniki” Hegezypa, czy wspomniana już protoewangelia.
Ad 2. W myśl tego poglądu Jakub Brat Pański uważany jest za syna Kleofasa i Marii, przy czym ona sama jest uważana za siostrę Marii Matki Pańskiej, albo Kleofas za brata Józefa. Został on po raz pierwszy sformułowany przez Hieronima (347-420 r.) i obecnie popularny jest w Kościele rzymsko-katolickim.
Oczywiście, że greckie słowa oznaczające brata – adelfos oraz siostrę – adelfe, mogą oznaczać brata przyrodniego, czy przyrodnią siostrę, kuzyna, czy kuzynkę, a nawet brata, czy siostrę w wierze, jednak ich podstawowym znaczeniem jest brat rodzony, czy rodzona siostra. I znów, w myśl zasady onus probandi, jeśli ktoś chce użyć drugorzędnego znaczenia jakiegoś wyrazu, to powinien dowieść swoich racji, odnośnie tego dlaczego, w tym miejscu tekstu, należy tak właśnie uczynić. Gdy więc Jakub pisze swój list używając, w stosunku do adresatów, wyrażenia „bracia”, bądź „bracia moi”, to powodem dlaczego nie przyjmujemy opcji zerowej znaczenia tego słowa, czyli, że chodzi o braci rodzonych, jest fakt, że pisze do znacznej grupy ludzi, którzy są jego współwierzącymi, a sam Pan Jezus nakazał nawzajem tak się tytułować. (Patrz Mt 23:8) Jaki więc powód użycia drugorzędnego znaczenia tego słowa znajdujemy choćby w Mt 13:55-56?
Czyż nie jest to syn cieśli? Czyż matce jego nie jest na imię Maria, a braciom jego Jakub, Józef, Szymon i Juda?
A siostry jego, czyż nie są wszystkie u nas? Skąd ma tedy to wszystko?
I gorszyli się z niego. A Jezus rzekł im: Nigdzie prorok nie jest pozbawiony czci, chyba tylko w ojczyźnie i w swoim domu.
Kontekst bowiem jest taki, że nasz Pan, nazwany tu synem cieśli, został zidentyfikowany przez zestawienie Go z Jego przybranym ojcem, a następnie przywołana została w tym samym celu Jego matka. Dalej, w celu bardziej szczegółowego Jego rozpoznania, przywołane są imiona jego braci oraz siostry, (bez imion, ale w liczbie mnogiej). Wszystko to by dowieść rzekomej Jego zwyczajności, skoro ma zwyczajną rodzinę. Charakterystyczny jest też komentarz naszego Pana, w którym przywołuje swój – Jego własny – dom.
Jaki więc powód, biorąc pod uwagę kontekst tej wypowiedzi, można podać jako wiarygodny, aby użyć drugorzędnego znaczenia słów: brat i siostra? Ja nie widzę żadnego. Jak pasują: ojciec, matka, własny dom, do kuzynów i kuzynek? Pora więc przyznać, że jedynym, ale niewiarygodnym i zwodniczym powodem takiej identyfikacji braci i sióstr Pańskich jest pozabiblijna nauka, postawiona ponad autorytetem samego Pisma – nauka o rzekomym wiecznym dziewictwie Marii.
Tak więc, podobnie jak poprzednio, pozycja osób, które tak twierdzą jest mizernie słaba. Spróbujmy jednak i tym razem, strącić ich w zupełny niebyt logiczny.
Otóż, jak zapewne wiemy Maria i Elżbieta były kuzynkami (siostrami ciotecznymi). Otóż, w  Łk1:36, Łukasz używa na określenie ich pokrewieństwa słowa siggenes. Czyż nie użył by tego samego wyrażenia gdy mówił o braciach Pańskich w innych miejscach, jak choćby w Łk 8:19-20, czy Dz 1:14? Dlaczego więc Mateusz i Marek (w 6:3) nie używają tego słowa? Apostoł Paweł, wspomina dwukrotnie o braciach Pana, używając słowa adelfos w 1Kor 9:5 i Gal 1:19, znał wszak inne wyrażenie greckie oznaczające kuzyna – anepsios. Słowem tym określił bowiem pokrewieństwo Jana Marka z Barnabą, pisząc, w Kol 4:10: … i Marek kuzyn Barnaby. (BT) Jak więc widzimy, Nowy Testament nigdzie, po to aby nazwać pokrewieństwo kuzynów, nie używa słowa adelfos, ma na to bowiem inne wyrażenia greckie. Biblia to słowa, więc uszanujmy ich znaczenia.
Tak więc jedyną, spójną i logicznie i przyjmowalną, bez pozabiblijnych źródeł, opcją jest pogląd, że Jakub był bratem rodzonym Pana Jezusa, czyli synem Józefa i Marii. Po raz pierwszy został on wyrażony przez Tertuliana (160-220 r.) i obecnie uznawany jest powszechnie w kościołach protestanckich, które na jego poparcie przytaczają m. in. Ps 69:9 (por. J 7:5), Mt 1:25 i Łk 2:7 i inne.
[1]Polskie przekłady oddają tu gr. apostolos – apostoł, jako poseł, lub wysłaniec.
[2]W tym temacie patrz w Internecie mój artykuł „Istotny problem w rozumieniu Biblii”.